Amersfoort ligt op een vlakke plaats in de valleilaan de rand van de Utrechtse Heuvelrug. De stad heeft een middeleeuwse kern met grachten en wallen. De grachten werden behouden, maar de wallen werd voor een deel in de 19e eeuw afgebroken en vervangen door een park, singels en rondwegen. Vanaf 1870 breidde de stad zich sterk uit door de komst van de spoorwegen en een aantal kazernes. In 1980 kreeg de stad Groeistad-status, mede waardoor enkele omliggende gemeenten geheel of gedeeltelijk werden geannexeerd. Dit waren:
- Hoogland (1974)
- Leusden (1998)
- Nijkerk (1998)
- Hoevelaken
- Bunschoten (1998)
Er kwamen grote nieuwe woonwijken, zoals (zie ook opsomming verderop in dit artikel) Vathorst en Schothorst, beiden met een eigen station en Nieuwland. Deze versterkten in niet geringe mate de centrumfunctie van de oude stad, waar tegenwoordig veel winkels en horeca zijn. Er kwamen ook aanzienlijke bedrijfs- en kantoorterreinen (zie opsomming onder Economie). De aanleg van de A28 (Utrecht-Zwolle) oostelijk van Amersfoort betekende een verdere impuls voor de groei. Waar de A28 de A1 snijdt, ontstond het knooppunt Hoevelaken. Amersfoort heeft de grenzen van zijn uitbreidingsmogelijkheden bijna bereikt.
Amersfoort vormt het regio centrum voor Bunschoten, Spakenburg, Hoevelaken, Leusden, Soest en Baarn.
Natuur
In 2006 won Amersfoort de titel ‘Groenste Stad van Nederland’, die wordt toegekend door Entente Federale. De stad dankt haar titel aan het beleid dat Amersfoort voert om haar natuur te behouden. In september 2007 werd de stad door dezelfde organisatie tot ‘Groenste Stad van Europa’ uitgeroepen.